غرب زدگی تحلیلی مخالفان غرب!

اظهارات امیرحسین بانکی پور، نماینده مجلس و از طراحان طرح عفاف و حجاب، درباره برقراری رابطه جنسی مردان ترکیه ای با بیش از 15 زن باعث ایجاد جنجال در فضای داخلی شد (اینجا و اینجا را بخوانید). در حالیکه بسیاری این ادعا را دروغ خوانده و از بانکی پور خواستند که معذرت خواهی کند، خود بانکی پور بر ادعایش تاکید کرد و مدعی شد که اظهاراتش بر اساس آمارهای جهانی و معتبر است.

او در بیانیه ای تاکید کرد: «آمارها دروغ نمی گویند. اگر جستجوگر باشیم چندین سایت معتبر بین‌المللی این آمار را تأیید کرده اند. بهتر است بجای تشکیک با ذهن بیدار و جستجوگر، به دنبال حقیقت نتایج کشف حجاب، که برهنگی و سپس فروپاشی خانواده ها را در بر دارد باشیم.»

بعد از این اظهارات بسیاری به دنبال منبع سخنان بانکی پور رفتند و مشخص شد که سخن او بر اساس آماری است که یک سایت تولید کاندوم منتشر کرده است. در واقع اظهارات بانکی پور مستند به سایت World Population Review است که یک سایت جمع آوری داده از منابع مختلف است و اساساً یک رسانه یا سازمان پژوهشی یا نظایر این ها که دارای اعتبار برای استناد باشد، نیست (اینجا بخوانید).

مغالطه منبع؛ سفسطه ای که مثل نقل و نبات رواج دارد

اظهارات بانکی پور در طول هفته اخیر جنجال زیادی به پا کرد. نویسندگان و تحلیلگران از منظرهای متفاوتی به این مساله پرداختند. گروهی این اظهارات را تخریب کننده رابطه سیاسی ایران و ترکیه دانستند، گروهی از بانکی پور خواستند به جای توجه به مسائل جنسی دیگر کشورها به وضعیت بد اقتصادی ایران توجه کند و گروهی نیز از این قول دفاع کرده و آن را درست و سنجیده دانستند. با این حال، یک منظر مورد توجه قرار نگرفت و آن «منبع اطلاعات» بانکی پور است.

به نظر می رسد بانکی پور مانند بسیاری از سیاستمداران و نظریه پردازان نزدیک به حلقه قدرت از مغالطه «منبع» برای توجیه گفته هایش استفاده کرده است.

مغالطه «منبع» مغالطه ای ظریف است که متاسفانه بارها در مباحث سیاسی به کار می رود. در این مغالطه فرد اظهارات و نظرات خود را بیان کرده یا می نویسد و سپس به دنبال منبع برای اظهارتش می گردد و هر طور که شده برای آن منبعی پیدا می کند. در نظر او، صرف یک منبع خارجی یا انگلیسی زبان، توجیه کننده رای او است و احتیاجی نیست که منبع آورده شده یک منبع «داده کاوی» یا موسسه پژوهشی باشد.

با توجه به انفجار اطلاعات در دوران کنونی و ورود به عصر «داده گرایی» (dataism) پیدا کردن یک منبع غیر موثق برای یک اظهارنظر یا ادعا کار سختی نیست. فرض کنید فردی ادعا داشته باشد که «کشور «الف» بدترین وضعیت را در زمینه کشت چغندر قند در آسیا دارد.» این فرد می تواند به راحتی همین گزاره را در گوگل سرچ کند و یک پایگاه یا حتی وبلاگ را پیدا کرده و ادعای خود را با این سایت یا وبلاگ، سنجیده و درست جلوه دهد. جالب اینجا است که او می تواند برای نقیض این ادعا نیز یک داده یا منبع پیدا کند؛ به نحوی که نقیض این گزاره را در گوگل سرچ کند و وبلاگ، سایت یا پژوهشی (ولو غیر معتبر) را بیابد که این گزاره را تایید کند.

آنچه مهم است این است که در عصر «داده گرایی» و انفجار اطلاعات، توجه به «اتوریته منبع» بسیار مهم است. اطلاعات منتشر شده باید حتما از یک پایگاه پژوهشی معتبر استخراج شده باشند. این پژوهشکده باید سابقه خوبی داشته باشد، روش پژوهشی درستی را دنبال کرده باشد، حتی المقدور با دانشگاه ها و فضای آکادمیک در ارتباط باشد، جامعه آماری بزرگی داشته باشد و... .

مساله دیگری که در «مغالطه منبع» مشاهده می شود نحوه ارتباط «ادعا» و «داده» است. گاه نویسنده از یک منبع سنجیده و معتبر استفاده می کند اما سعی می کند ادعای خود را ذیل اتوریته و اعتبار آن منبع بپوشاند. تحلیگر وظیفه دارد میان ادعا و داده ارتباطی وثیق ایجاد کند، به نحوی که به خوبی نشان دهد داده مذکور چگونه ادعایش را تایید می کند؛ در غیر این صورت، ادعایش هرگز تایید نمی شود.

برای مثال، در مورد فوق، بانکی پور ادعا دارد که «کشف حجاب توسط آتاتورک باعث شده هر مرد ترکیه ای با 15 زن رابطه جنسی داشته باشد» اما داده سایت مورد اشاره (به فرض صحت و اعتبار) فقط بر قسمت دوم تاکید دارد و بخش اول این ادعا یعنی «ارتباط کشف حجاب توسط آتاتورک و افزایش رابطه جنسی» را نشان نمی دهد. نویسنده باید داده های پژوهشی را بیابد که میان ارتباط جنسی و کشف حجاب در ترکیه از زمان آتاتورک تا کنون تحقیق کرده باشد و همزمان، پژوهشی را پیدا کند که نشان دهد هر مرد ترکیه ای با 15 زن در ارتباط است. اما آیا چنین تحقیق انجام شده و همان نتایجی را داشته و دارد که بانکی پور ادعایشان را دارد؟

تحلیل های غرب زده توسط مخالفان غرب!

متاسفانه در فضای فکری سیاستمداران و متفکران نزدیک به حلقه قدرت «مغالطه منبع» به وفور دیده می شود. اما آنچه در این روند قابل مشاهده است نوعی «غرب زدگی» افراطی است. افرادی که از مغالطه منبع استفاده می کنند علی رغم ادعایشان، به شدت «غرب زده» هستند. آنها معتقدند هر منبعی که به زبان انگلیسی چاپ یا منتشر شده باشد قابل اسناد است.

این در حالی است که آنچه ملاک تمسک به یک داده یا اطلاعات است نه زبان آن داده و اطلاعات، بلکه سطح «منبع» انتشار آن است. منابع اینترنتی که داده کاوی کرده یا اطلاعاتی را منتشر می کنند چند دسته هستند. گروهی یا خود «منبع پژوهشی» هستند یا به مراکز «پژوهشی» و «آماری» متصل اند.

گروهی دیگر، صرفا داده های اینترنتی دیگر را جمع آوری کرده و بازنشر می کنند. گروه دوم غالبا پژوهش های خود را با هدف یا غرضی خاص منتشر می کنند. مثلا در مورد World Population Review مشخص است که اطلاعات منتشر شده جهت ترغیب خوانندگان ترک به استفاده بیشتر از کاندوم و سایر وسایل بهداشت جنسی منتشر شده است. به همین دلیل، استفاده از آن در تحلیل های علمی جایز نیست.

در نتیجه، توجه به منبع انتشار یک خبر یا داده اطلاعاتی، به خصوص در فضای اینترنت، بیش از حد مهم است و تا زمانی که یک ادعا بر اساس داده های سنجیده و موثق و پژوهشی مطرح نگردد، قابل اعتنا نیست و فقط باعث انحراف اذهان می شود.