دورانی که خلبانان باید تا نزدیکی هواپیمای دشمن پرواز می‌کردند، به پایان رسیده، و گزینه‌های متنوعی برای شلیک موشک‌های ضدهوایی وجود دارد (حتی زیردریایی‌ها هم می‌توانند چنین موشک‌هایی شلیک کنند). اگر در فیلمی دیده‌اید که خلبانی پیش از شلیک موشک می‌گوید «فاکس وان» (Fox One) یا عددی دیگر، این به نوع موشک مربوط می‌شود. «فاکس وان» به معنای موشکی با رادار نیمه‌فعال است، در حالی که «فاکس تو» (Fox Two) نشان‌دهنده موشک حرارتی، و «فاکس تری» (Fox Three)—که یک نقطه عطف است—به موشکی با هدایت راداری فعال اشاره دارد. این کد برای نخستین‌بار در سال ۱۹۷۴ برای موشک تازه‌وارد فونیکس (Phoenix) استفاده شد.

موشک AIM-54 Phoenix نخستین موشکی بود با این نوع هدایت راداری، و هرچند راهکارهایی برای مقابله با آن وجود دارد، قدرت و کشندگی آن به‌مراتب بیشتر از موشک‌هایی بود که در دسته «فاکس وان» و «فاکس تو» قرار می‌گیرند. معرفی فونیکس باعث شد اتحاد جماهیر شوروی هم به فکر ساخت نمونه‌ای مشابه بیفتد، و رقابت تسلیحاتی حاصل از آن در سال‌های بعد تنوع بسیاری در این حوزه ایجاد کرد. در ادامه خواهید خواند که چه چیزی فونیکس را به موشکی چنین معروف و توانمند تبدیل کرد و چگونه شکل نبردهای هوایی را برای همیشه تغییر داد.

موشک AIM-54 Phoenix

پیش از توسعه موشک‌های هوا به هوا با هدایت راداری فعال، موشک‌ها باید در حالی شلیک می‌شدند که هواپیما قفل راداری خود را روی هدف حفظ کرده باشد. اگر قفل از بین می‌رفت، موشک نمی‌توانست هدف را پیدا کند. موشک‌های حرارتی عملکرد بهتری در قفل روی منبع گرما دارند، اما منورهای فریب حرارتی (فلر حرارتی) راه مقابله مؤثری هستند. چَف (نوار فریب راداری) هم یک راهکار مقابله با رادار فعال است، اما موشک AIM-54 Phoenix برگ برنده‌های خاص خودش را داشت. رادار این موشک می‌توانست روی هدفی تا فاصله ۱۶۰ کیلومتری قفل کند و به‌طور هم‌زمان با پنج موشک دیگر شلیک شود—که هرکدام می‌توانستند به‌صورت مستقل اهداف جداگانه را رهگیری و منهدم کنند. این نوآوری، فونیکس را به موشکی بسیار مرگبار و انعطاف‌پذیر تبدیل کرد.

این موشک ۴ متر طول و ۴۶۴ کیلوگرم وزن دارد. قطر آن ۳۸ سانتی‌متر و دهانه بال‌های آن ۹۰ سانتی‌متر است. فونیکس می‌توانست به کلاهک‌های مجاورتی یا انفجاری با وزن ۶۱ کیلوگرم مجهز شود و سرعتی بیش از ۳.۹ ماخ (حدود ۴٬۸۰۰ کیلومتر بر ساعت) داشته باشد.

در طول سال‌ها، چندین نسخه از این موشک هوا به هوا توسعه یافت که در نهایت به AIM-54C منجر شد. این نسخه قابل‌اعتمادتر از نسخه های قبلی بود و بهبودهای دیگری نسبت به طراحی اولیه داشت. این موشک تنها توسط جت اف-۱۴ تامکت (F-14 Tomcat) حمل می‌شد—همان جنگنده‌ای که در فیلم «تاپ‌گان» (Top Gun) دیده شد، جایی که بسیاری از خلبان‌ها «فاکس تری» شلیک می‌کردند. هر اف-۱۴ می‌توانست شش موشک فونیکس حمل کند، و بیشترین موفقیت این موشک نه در آمریکا، بلکه در ایران رقم خورد. طرف ایرانی در طول جنگ ایران و عراق از این موشک‌ها استفاده گسترده‌ای کرد و همچنان تنها کشوری‌ست که از فونیکس بهره می‌برد—اگرچه نسخه‌های آن را شبیه‌سازی و اصلاح کرده است.

چگونه AIM-54 Phoenix برای همیشه نبرد هوایی را تغییر داد

هر فناوری نظامی جدیدی می‌تواند نحوه‌ی جنگیدن را تغییر دهد، و این موضوع بارها در طول تاریخ رخ داده است. در مورد نبردهای هوایی و نقش فونیکس در تغییر آن، همه چیز به سیستم راداری پیشرفته و توانمند این موشک هوا به هوا برمی‌گردد. فونیکس به رادار AN/AWG-9 مجهز بود که امکان هدف‌گیری خارج از دید مستقیم (Beyond Visual Range) و به‌صورت هم‌زمان با چند موشک را برای خلبان فراهم می‌کرد. این موشک نخستین موشک هوا به هوا با برد بلند و هدایت راداری فعال بود و عملکردی هوشمندانه داشت.

برای رسیدن به هدفی در فاصله ۱۶۰ کیلومتری، این موشک برای کاهش مقاومت هوا تا ارتفاع ۲۴٬۸۰۰ تا ۳۰٬۴۰۰ متری، بسته به مدل، بالا می رفت. این کار به آن اجازه می‌داد مسافت زیادی را پرواز کند، به‌گونه‌ای که شاید هواپیمای دشمن حتی متوجه نمی‌شد که هدف قرار گرفته، تا وقتی که موشک وارد برد مؤثر خود می‌شد. فونیکس تنها موشک هوا به هوای برد بلند بود که نیروی دریایی آمریکا در دوره خدمت خود استفاده کرد. پس از بازنشستگی آن در سال ۲۰۰۴، نیروی دریایی به موشک‌های میان‌برد AIM-120C/D AMRAAM روی آورد که همچنان استفاده می‌شوند.

فونیکس کارآیی خود را در برابر جنگنده‌های میگ (MiG) عراقی در طول جنگ ایران و عراق نشان داد، جایی که این موشک موفق شد چندین هواپیمای این کشور را ساقط کند. در حالی‌که خلبانان نیروی دریایی آمریکا در چند مورد فونیکس را شلیک کردند، اما هیچ‌گاه موفق نشدند با آن در نبرد واقعی هواپیمایی را سرنگون کنند. تنها ایران چنین ادعایی دارد—و همین موضوع ثابت می‌کند که این موشک تا چه اندازه نقطه عطفی در فناوری تسلیحات هوایی بوده است، چراکه در برابر جنگنده‌های ساخت شوروی که عراق در اختیار داشت، مرگبار ظاهر شد.